Željezo: razlika između inačica
Izbrisani sadržaj Dodani sadržaj
Redak 85:
===Željezovi spojevi s kisikom===
Od [[Željezovi oksidi|željezovih oksida]] važni su:
Od [[Željezovi oksidi|željezovih oksida]] važni su [[željezov(III) oksid]] (Fe<sub>2</sub>O<sub>3</sub>) i fero-feri-oksid (Fe<sub>3</sub>O<sub>4</sub> x Fe<sub>2</sub>O<sub>3</sub>), koji nastaje kao crveni prah kad se žari Fe(OH)<sub>3</sub>, Fe(NO<sub>3</sub>)<sub>2</sub> ili Fe<sub>2</sub>(SO<sub>4</sub>)<sub>3</sub>. Kao [[Minerali|mineral]], [[hematit]] tvori više ili manje guste stijene, mjestimice i velike crvene [[kristal]]e. Glavna je sastojina željeznih boja (caput mortuum, kolkotar, [[oker]]). Feri-fero-oksid, Fe<sub>3</sub>O<sub>4</sub> = FeO x Fe<sub>2</sub>O<sub>3</sub>, nastaje pri žarenju željeza i željeznih oksida na višim temperaturama. Kao [[magnetit]] najvažnija je ruda ([[mineralne sirovine]]), a od njega se prave i elektrode za tehničku [[Elektroliza|elektrolizu]]. Sastojina je [[Termit (pirotehnika)|termitne smjese]].▼
▲
[[Željezov(II) hidroksid]], Fe(OH)<sub>2</sub>, ispada kao bijeli do svijetlozeleni talog kad se otopini [[soli]] dvovalentnog željeza u odsutnosti [[kisik]]a doda [[lužina]]. Na zraku lako prelazi u smeđecrveni '''željezov(III) hidroksid''', Fe(OH)<sub>3</sub>. Taj se taloži (s promjenjivim količinama apsorbirane vode) kao crvenosmeđi hladetinasti talog, kad se otopini soli trovalentnog željeza doda lužina. Sastojina je različitih minerala i [[stijena]] (hidrohematit, turgit, limonit, ksantosiderit, getit, stilpnosiderit, [[oker]], lepidokrokit). ▼
* '''Feri-fero-oksid''', Fe<sub>3</sub>O<sub>4</sub> = FeO x Fe<sub>2</sub>O<sub>3</sub>, nastaje pri žarenju željeza i željeznih oksida na višim temperaturama. Kao [[magnetit]] najvažnija je ruda ([[mineralne sirovine]]), a od njega se prave i elektrode za tehničku [[Elektroliza|elektrolizu]]. Sastojina je [[Termit (pirotehnika)|termitne smjese]].
▲* [[Željezov(II) hidroksid]], Fe(OH)<sub>2</sub>, ispada kao bijeli do svijetlozeleni talog kad se otopini [[soli]] dvovalentnog željeza u odsutnosti [[kisik]]a doda [[lužina]]. Na zraku lako prelazi u smeđecrveni '''željezov(III) hidroksid''', Fe(OH)<sub>3</sub>. Taj se taloži (s promjenjivim količinama apsorbirane vode) kao crvenosmeđi hladetinasti talog, kad se otopini soli trovalentnog željeza doda lužina. Sastojina je različitih minerala i [[stijena]] (hidrohematit, turgit, limonit, ksantosiderit, getit, stilpnosiderit, [[oker]], lepidokrokit).
[[Datoteka:Iron(III) chloride hexahydrate.jpg|mini|desno|250px|Hidratizirani željezov(III) klorid.]]
[[Datoteka:Prussian blue.jpg|mini|desno|250px|Berlinsko modrilo je [[pigment]] kemijske formule Fe<sub>7</sub>(CN)<sub>18</sub>.]]
Line 95 ⟶ 99:
===Željezovi spojevi s dušikom===
* [[Željezov(II) nitrat]], Fe(NO<sub>3</sub>)<sub>2</sub>, nastaje kada se željezo otapa u razrijeđenoj [[dušična kiselina|dušičnoj kiselini]] koja je potrebno da bude vruća. Hladna koncentrirana HNO<sub>3</sub> ne otapa željezo jer na površini nastaje zaštitni sloj oksida.
:[[Kristal]]izira iz otopine sa 6 ili 9 [[molekula]] [[voda|vode]] u bezbojnim kristalima koji se otapaju u vodi i zbog [[Hidroliza|hidrolize]] daju smeđu [[Otopine|otopinu]]. Upotrebljava se u [[medicina|medicini]] kao adstringens protiv krvarenja u [[Želudac|želucu]] i [[Debelo crijevo|crijevima]]. Također služi za otežavanje [[Svila|svile]], za štavljenje kože, kao močilo u [[Bojilo|bojadisarstu]] i bojadisarskom tisku, za proizvodnju berlinskog modrila i dr. Željezov(II) nitrat otopljen u vodi otopina poprimi zelenu boju. * [[Željezov(III) nitrat]], željezova je sol kemijske formule Fe(NO<sub>3</sub>)<sub>3</sub>. Budući je higroskopan, često se nalazi u nonahidratnom obliku, Fe(NO<sub>3</sub>)<sub>3</sub> x 9H<sub>2</sub>O), koji je kristalna tvar bezbojne do blijedo ljubičaste boje. Nastaje reakcijom željeza ili željezovih oksida s dušičnom kiselinom.
Line 101 ⟶ 106:
===Željezovi spojevi s ugljikom===
* '''Željezov karbid''' ili [[cementit]], F<sub>3</sub>C, vrlo tvrd i krt spoj, sastojina je tehničkog željeza koja uzrokuje njegovu [[Tvrdoća|tvrdoću]].
* [[Željezov(II) karbonat]] (FeCO<sub>3</sub>, [[siderit]]) je poznata karbonatna ruda željeza, nalazi se u prirodi kao mineral siderit.
:Nastaje kao bijel amorfan talog kad se otopina soli dvovalentnog željeza (bilo koje željezove(II) soli) pomiješa s otopinom sode bikarbone.
:Na zraku gubi ugljikov dioksid i oksidira se na Fe<sub>2</sub>O<sub>3</sub>.<br />
:U vodi ima topljivost: 3,13 x 10<sup>-11</sup>. U vodi koja sadrži otopljeni ugljikov dioksid polako se otapa u obliku hidrokarbonata (Fe(HCO3)2), sastojaka mnogih temeljnih i mineralnih voda. Tako nastaju mineralne vode (voda koja sadržava ugljikov dioksid), željezovite kiselice. Iz njih se u dodiru sa zrakom taloži smeđi oksidihidrat, pa stoga prirodne vode s mnogo željeza nisu prikladne za piće i u industrijske svrhe.
===Željezovi spojevi s halogenim elementima===
Line 109 ⟶ 117:
* '''Željezovi(II) halogenidi''' su FeBr<sub>2</sub>, FeF<sub>2</sub>, FeI<sub>2</sub> i FeCl<sub>2</sub> i svi su topljive soli, dok su '''željezovi(III) halogenidi''' FeF<sub>3</sub>, FeCl<sub>3</sub> i FeBr<sub>3</sub>, od kojih je '''željezov(III) fluorid''' neznato topljiv.
* [[Željezov(II) klorid]], FeCl<sub>2</sub> x 4H<sub>2</sub>O, tvori modrozelene monoklinske kristale koji se na zraku raskvasuju i topljivi su u vodi; dobiva se otapanjem željeza u [[Klorovodična kiselina|klorovodičnoj kiselini]] ili direktnom sintezom iz elemenata
* [[Željezov(III) klorid]] heksahidrat (ili tetrahidrat, FeCl<sub>3</sub> x 6 H<sub>2</sub>O). Hidratiziran je žute boje. Na zraku se raskvasuje, pa je lako topljiv u vodi, [[alkohol]]u i [[eter]]u. Rabi se kao kemijski reagens, kao koagulans u čišćenju površinskih voda, oksidacijsko i kondenzacijsko sredstvo, kao prenosilac [[klor]]a u sintezi bojila, močilo u bojadisarstvu pri bojenju tekstila, za nagrizanje metala (izradba tiskanih pločica u elektrotehnici), u medicini kao adstrigens (vata za zaustavljanje krvarenja rana), itd..<br />
:Dolazi u trgovinu u obliku prljavožutih kristalnih gruda (obično kao heksahidrat - sa 6 molekula vode).
:'''Bezvodni klorid''' je higroskopna tvar. Nastaje žarenjem željeza u struji suhog klora ili otapanjem željeza u klorovodičnoj kiselini uz uvođenje klora. Kristalizira iz vodene otopine dobivene otapanjem željezovog(III) oksida u solnoj kiselini.
===Željezovi spojevi sa sumporom===
* [[
:Sulfid ion (S<sub>2</sub><sup>-</sup>) taloži crni talog u neutralnoj otopini, koji nije topljiv u vodi, ali je topljiv u kiselinama:
:Fe<sup>2+</sup> + S<sup>2-</sup> --> FeS<br />
:FeS + 2 H<sup>+</sup> --> Fe<sup>2+</sup> + H<sub>2</sub>S
* [[Željezov disulfid]] (FeS<sub>2</sub>) poznata je sulfidna ruda željeza i vrlo je raširen u prirodi kao mineral [[pirit]] (manje kao [[markazit]]) koji je zlatnožute boje s metalnim sjajem. Iz njega se prženjem dobiva sumporov dioksid za proizvodnju [[sulfit]]a (time i [[Sumporasta kiselina|sumporaste kiseline]]) i sulfatne kiseline.<br />
:1. Sumporovodik u kiseloj otopini reducira željezo uz izlučivanje sumpora:<br />
:2 Fe<sup>3+</sup> + H<sub>2</sub>S <--> 2 Fe<sup>2+</sup> + S<sub>2</sub>H<sup>+</sup><br />
:2. Amonijev sulfid ((NH<sub>4</sub>)<sub>2</sub>S) taloži crni talog koji je topljiv u kiselini:<br />
:2 Fe<sup>3+</sup> + 3S<sup>2-</sup> <--> Fe<sub>2</sub>S<sub>3</sub>
:Fe<sub>2</sub>S<sub>3</sub> + 6 HCl --> 2 FeCl<sub>3</sub> + 3 H<sub>2</sub>S
* [[Željezov(II) sulfat]], FeSO<sub>4</sub> x 7H<sub>2</sub>O, dobiva se u obliku svijetlozelenih monoklinih prizama iz otopine željeza u sumpornoj kiselini; u tehnici se dobiva i oksidacijom pirita na vlažnom zraku, a otpada u znatnim količinama kao sporedni proizvod pri cementaciji [[Bakar (element)|bakra]], pri dobivanju [[kositar|kositra]], pri proizvodnji [[krom]] alauna i [[Titanij|titanskog]] bjelila; najvažnija je tehnička željezna sol i služi za dobivanje drugih spojeva željeza, također za proizvodnju tinte, za uništavanje štetnika (insekticid) i korova, u bojadisarstvu i kožarstvu, za dezinfekciju i dezodorizaciju, za konzerviranje drveta, u [[Veterina|veterinarskoj]] medicini kao adstringens itd.
Line 123 ⟶ 145:
===Organski željezovi spojevi===
* [[Željezov(II) acetat]], (CH<sub>3</sub>COO)<sub>2</sub>Fe x 4H<sub>2</sub>O
:2CH<sub>3</sub>COOH + Fe --> (CH<sub>3</sub>COO)<sub>2</sub> Fe + H<sub>2</sub>
* [[Željezov(III) acetat]] (Fe(CH<sub>3</sub>COO)<sub>3</sub>) u vodi tvori crveni talog. Inače tako se općenito dokazuje Fe<sub>2</sub>O<sub>3</sub> (--> 6CH<sub>3</sub>COOH + 2Fe --> 2(CH<sub>3</sub>COO)<sub>3</sub>Fe + 3H<sub>2</sub>)
* [[Željezov amonijev oksalat]], (NH<sub>4</sub>)<sub>3</sub>Fe(C<sub>2</sub>O<sub>4</sub>) x 3H<sub>2</sub>O, zeleni, u vodi lako topljivi kristali koji na svjetlu gube [[Oksalna kiselina|oksalnu kiselinu]] oksidacijom na CO<sub>2</sub>, pri čemu trovalentno željezo prelazi u dvovalentno. To se svojstvo upotrebljava za mjerenje količine [[svjetlost|svjetla]] i za kopiranje nacrta i sl. U istu svrhu, a i kao lijek protiv [[Anemija|slabokrvnosti]], upotrebljava se i '''željezov(II) citrat'''.
| |||