|
[[Filedatoteka:Bohr model.jpg|mini|350px|desno| [[Atom]] vodika[[vodik]]a je dugo bio atomska jedinica mase.]]
[[Filedatoteka:Carbon-atom.jpg|mini|350px|desno| 1/12 mase atoma ugljika[[ugljik]]a <sup>12</sup>C je danas atomska jedinica mase.]]
'''Atomska jedinica mase''' (oznaka ''u''), je iznimno dopuštena [[mjerna jedinica]] [[masa|mase]] za primjenu u [[fizika|fizici]] i [[kemija|kemiji]], definiranaodređena kao 1/12 mase [[Nuklid|nuklida]] (atoma izotopa[[izotop]]a) ugljika[[ugljik]]a <sup>12</sup>C, približne vrijednosti u = 1,6605·10<sup>−27</sup> [[kg]]. Naziva se i '''unificiranom atomskom jedinicom mase''' ili '''ujednačenom atomskom masenom jedinicom''', '''daltonom''' (znakoznaka ''Da'') te '''atomskom masenom konstantom''' (znakoznaka ''m<sub>u</sub>''). <ref> '''atomska jedinica mase''', [http://www.enciklopedija.hr/Natuknica.aspx?ID=4482] "Hrvatska enciklopedija:", AtomskaLeksikografski jedinicazavod maseMiroslav Krleža, www.enciklopedija.hr, 2018.</ref>
::<math>u = \frac{1}{12}m_a(^{12}C) = 1,6605\cdot10^{-27} kg = 1,6605\cdot10^{-24} g</math>
== Uporaba ==
Primjenom podataka iz ''"[[Periodni sustav elemenata|Periodnog sustava elemenata]]"'' o [[Relativna atomska masa|relativnim atomskim masama]] možemo izračunati stvarne mase atoma ili molekule.
Izračunavanje mase nekog atoma (umnožak atomske jedinice mase i relativne mase atoma ''X''):
:<math>\qquad m_a(X) = u\cdot A_r(X)\qquad m_a(H) = 1,6605\cdot10^{-27}kg\cdot1,008 = 1,6738\cdot10^{-27}kg</math>
Izračunavanje mase neke molekule (umnožak atomske jedinice mase i relativne mase molekule ''XY''):
:<math>\qquad m_f(XY) = u\cdot M_r(XY)</math>
=== Relativna atomska masa, ''A''<sub>r</sub> ===
Relativna atomska masa atoma (X) je: <math>\quad A_r(X) = \frac {m_a(X)}{u} \quad</math>
:<math>\quad A_r(X) = \frac {m_a(X)}{u} \quad</math>
''[[Relativna atomska masa]]'' je broj koji kaže koliko puta je masa nekog atoma veća od atomske jedinice mase, odnosno omjer mase atoma i atomske jedinice mase. ▼
▲''[[Relativna atomska masa]] '' je broj koji kaže koliko puta je masa nekog atoma veća od atomske jedinice mase, odnosno omjer mase atoma i atomske jedinice mase.
Vrijednosti relativnih atomskih masa se nalaze u [[Periodni sustav elemenata|Periodnom sustavu elemenata]]. <math>\qquad A_r(H) = 1,00794 , \quad A_r(O) = 15,9994</math> ▼
▲Vrijednosti relativnih atomskih masa se nalaze u [[Periodni sustav elemenata|Periodnom sustavu elemenata]]. <math>\qquad A_r(H) = 1,00794 , \quad A_r(O) = 15,9994</math>
== Relativna molekulska masa, ''M''<sub>r</sub> == ▼
:<math>\qquad A_r(H) = 1,00794 , \quad A_r(O) = 15,9994</math>
▲=== Relativna molekulska masa, ''M''<sub>r</sub> ===
Relativna molekulska masa molekule (XY) je: <math>\quad M_r(XY) = \frac {m_f(XY)}{u} \quad</math>
''[[Relativna molekulska masa]]'' je broj koji kaže koliko puta je masa neke molekule veća od atomske jedinice mase,<ref>Habuš, Tomašić, Liber: ''Opća kemija 1: Udžbenik kemije za prvi razred gimnazije'', 1. izd., Profil, Zagreb, 2014., ISBN 978-953-12-1434-6, str. 44 i 135.</ref> odnosno omjer mase molekule i atomske jedinice mase.
Vrijednosti relativnih molekulskih masa računaju se zbrajanjem vrijednosti relativnih atomskih masa svih atoma u molekuli: <math>\quad M_r(XY) = A_r(X) + A_r(Y)</math>
== Povijest ==
[[John Dalton]] je uveo pojam [[relativna atomska masa]] (relative weight, 1803.) jer kemičari tada nisu imali pravu predodžbu o veličini ili masi atoma. Mogli su međutim uspoređivati mase atoma međusobno kroz omjere masa reaktanata u kemijskim reakcijama. Dalton je kao ''atomsku jedinicu mase'' uveo masu atoma vodika[[vodik]]a i to je vrijedilo narednih stotinjak godina. Točnijim mjerenjima 1905.g. je utvrđeno da se odnos atomskih masa vodika i kisika (koji se računao kao 1:16) razlikuje za 1%. Većina relativnih atomskih masa se računala prema kisiku[[kisik]]u, zato je kisik uzet kao standard s vrijednošću 16,000 00 a ispravljena je relativna atomska masa vodika na 1,0078. Nakon 1938. zbog otkrića izotopa postavljene su dvije skale relativnih atomskih masa:
:a) Fizikalna skala relativnih atomskih masa uzimala je kao standard izotop <sup>16</sup>O
:b) Kemijska skala relativnih atomskih masa uzimala je kao standard prirodnu izotopnu smjesu kisika zato je jedinica na ovoj skali bila nešto veća (<sup>16</sup>O + <sup>17</sup>O + <sup>18</sup>O) a relativne atomske mase na kemijskoj skali su bile nešto manje.<ref>Filipović, Lipanović: "Opća i anorganska kemija", 9. izd., Školska knjiga, Zagreb, 1995., ISBN 953-0-30907-4, str.33-36</ref>
Kasnije istraživanja su pokazala da smjesa tri izotopa kisika u prirodi nije uvijek istog sastava. Zato su fizičari predložili 1960. g. nov standard <sup>12</sup>C a kemičari su to usvojili 1961.g. Tako je nastala '''unificirana skala relativnih atomskih masa'''. Danas se relativna atomska masa definira kao:
:::::::<math>A_r(X) = \frac {\bar m_a(X)}{m_a(^{12}C)/12} \quad</math>
==Izvori==
{{izvori}}
| 