Wikipedija

Željezo: razlika između inačica

Pregledaj povijest
← Starija izmjenaNovija izmjena →
Izbrisani sadržaj Dodani sadržaj
VizualnoWikitekst
mNema sažetka uređivanja
Redak 79:
 
Željezo pravi spojeve u kojima ima [[Valencija (kemija)|oksidacijski broj]] +2, +3 i +6, a u najvažnijima i najvećem broju spojeva ima oksidacijski broj +2 (fero) i +3 (feri). Stanje +2 je najstabilnije. Šesterovalentno željezo je ferat [[ion]] FeO<sub>4</sub> - koji je postojan samo u [[Baza (kemija)|lužnatom]] mediju, a u [[kiselina|kiselom mediju]] se raspada na Fe<sup>3</sup>+ i [[kisik]], uz nešto [[ozon]]a. <ref> [http://www.pse.pbf.hr/hrvatski/elementi/fe/index.html] "ŽELJEZO, Fe", www.pse.pbf.hr, 2011.</ref>
 
Nestabilniji Fe<sup>2+</sup> ion u vodenoj se otopini u prisustvu kisika lako oksidira u Fe<sup>3+</sup> ion.<br />
Željezo zbog svog negativnog standardnog elektrodnog potencijala Fe2+/Fe, otapa se u kiselinama uz razvijanje [[vodik]]a.<br />
Ioni Fe<sup>2+</sup> i Fe<sup>3+</sup> imaju izraženu sposobnost stvaranja kompleksa koordinacijskog broja 6. Otopina iona Fe<sup>2+</sup> je svijetlo zelene boje. Otopina iona Fe<sup>3+</sup> je žute boje, osim bromida koji je crvene. [[Dimetil-glioksim]] oboji otopinu Fe<sup>2+</sup> iona u crveno.<ref name="Hrvatska enciklopedija">[[Hrvatska enciklopedija (LZMK)]]; broj 11 (Tr-Ž), str. 478. Za izdavača: Leksikografski zavod Miroslav Krleža, Zagreb 2009.g. ISBN 978-953-6036-41-7</ref>
 
===Željezovi spojevi s kisikom===
Od [[Željezovi oksidi|željezovih oksida]] važni su [[željezov(III) oksid]] (Fe<sub>2</sub>O<sub>3</sub>) i fero-feri-oksid (Fe<sub>3</sub>O<sub>4</sub> x Fe<sub>2</sub>O<sub>3</sub>), koji nastaje kao crveni prah kad se žari Fe(OH)<sub>3</sub>, Fe(NO<sub>3</sub>)<sub>2</sub> ili Fe<sub>2</sub>(SO<sub>4</sub>)<sub>3</sub>. Kao [[Minerali|mineral]], [[hematit]] tvori više ili manje guste stijene, mjestimice i velike crvene [[kristal]]e. Glavna je sastojina željeznih boja (caput mortuum, kolkotar, [[oker]]). Feri-fero-oksid, Fe<sub>3</sub>O<sub>4</sub> = FeO x Fe<sub>2</sub>O<sub>3</sub>, nastaje pri žarenju željeza i željeznih oksida na višim temperaturama. Kao [[magnetit]] najvažnija je ruda ([[mineralne sirovine]]), a od njega se prave i elektrode za tehničku [[Elektroliza|elektrolizu]]. Sastojina je [[Termit (pirotehnika)|termitne smjese]] ([[pirotehnika]]).
 
'''[[Željezov(II) hidroksid''']], Fe(OH)<sub>2</sub>, ispada kao bijeli do svijetlozeleni talog kad se otopini [[soli]] dvovalentnog željeza u odsutnosti [[kisik]]a doda [[lužina]]. Na zraku lako prelazi u smeđecrveni '''željezov(III) hidroksid''', Fe(OH)<sub>3</sub>. Taj se taloži (s promjenjivim količinama apsorbirane vode) kao crvenosmeđi hladetinasti talog, kad se otopini soli trovalentnog željeza doda lužina. Sastojina je različitih minerala i [[stijena]] (hidrohematit, turgit, limonit, ksantosiderit, getit, stilpnosiderit, [[oker]], lepidokrokit).
[[Datoteka:Iron(III) chloride hexahydrate.jpg|mini|desno|250px|Hidratizirani željezov(III) klorid.]]
[[Datoteka:Prussian blue.jpg|mini|desno|250px|Berlinsko modrilo je [[pigment]] kemijske formule Fe<sub>7</sub>(CN)<sub>18</sub>.]]
[[Datoteka:HematiteUSGOV.jpg|mini|desno|250px|[[Hematit]] je željezov oksidni [[minerali|mineral]], kemijske formule α-Fe<sub>2</sub>O<sub>3</sub>, najstabilniji je i najrasprostranjeniji od svih željezovih oksida.]]
[[Datoteka:magnetit.jpg|mini|desno|250px|[[Magnetit]], kemijska formula Fe<sub>3</sub>O<sub>4</sub>, je crni ferimagnetički željezov oksid.]]
 
===Željezovi spojevi s dušikom===
 
'''* [[Željezov(II) nitrat''']], Fe(NO<sub>3</sub>)<sub>2</sub>, nastaje kada se željezo otapa u razrijeđenoj [[dušična kiselina|dušičnoj kiselini]]. [[Kristal]]izira iz otopine sa 6 ili 9 [[molekula]] [[voda|vode]] u bezbojnim kristalima koji se otapaju u vodi i zbog [[Hidroliza|hidrolize]] daju smeđu [[Otopine|otopinu]]. Upotrebljava se u [[medicina|medicini]] kao adstringens protiv krvarenja u [[Želudac|želucu]] i [[Debelo crijevo|crijevima]]. Također služi za otežavanje [[Svila|svile]], za štavljenje kože, kao močilo u [[Bojilo|bojadisarstu]] i bojadisarskom tisku, za proizvodnju berlinskog modrila i dr. [[Željezov(III) nitrat]], željezova je sol kemijske formule Fe(NO<sub>3</sub>)<sub>3</sub>. Budući je higroskopan, često se nalazi u nonahidratnom obliku, Fe(NO<sub>3</sub>)<sub>3</sub>•9H<sub>2</sub>O), koji je kristalna tvar bezbojne do blijedo ljubičaste boje. Nastaje reakcijom željeza ili željezovih oksida s dušičnom kiselinom.
 
* [[Željezov(III) nitrat]], željezova je sol kemijske formule Fe(NO<sub>3</sub>)<sub>3</sub>. Budući je higroskopan, često se nalazi u nonahidratnom obliku, Fe(NO<sub>3</sub>)<sub>3</sub> x 9H<sub>2</sub>O), koji je kristalna tvar bezbojne do blijedo ljubičaste boje. Nastaje reakcijom željeza ili željezovih oksida s dušičnom kiselinom.
 
===Željezovi spojevi s ugljikom===
Željezov karbid ili [[cementit]], F<sub>3</sub>C, vrlo tvrd i krt spoj, sastojina je tehničkog željeza koja uzrokuje njegovu [[Tvrdoća|tvrdoću]].
 
* '''Željezov karbid''' ili [[cementit]], F<sub>3</sub>C, vrlo tvrd i krt spoj, sastojina je tehničkog željeza koja uzrokuje njegovu [[Tvrdoća|tvrdoću]].

* [[Željezov(III) karbonat''']], FeCO<sub>3</sub>, nastaje kao bijel amorfan talog kad se otopina soli dvovalentnog željeza pomiješa s otopinom [[Natrijev hidrogenkarbonat|sode bikarbone]]. Na zraku gubi [[ugljikov dioksid]] i oksidira se na Fe<sub>2</sub>O<sub>3</sub>. Prirodni FeCO<sub>3</sub>, '''siderit''', polako otapa u obliku hidrokarbonata vode koja sadržava [[ugljikov dioksid]]; tako nastaju mineralne vode, željezovite kiselice, iz kojih se u doticaju sa zrakom taloži [[Hidroksidi|hidroksid]].
 
===Željezovi spojevi s halogenim elementima===
'''Željezovi(II) halogenidi''' su FeBr<sub>2</sub>, FeF<sub>2</sub>, FeI<sub>2</sub> i FeCl<sub>2</sub> i svi su topljive soli, dok su '''željezovi(III) halogenidi''' FeF<sub>3</sub>, FeCl<sub>3</sub> i FeBr<sub>3</sub>, od kojih je '''željezov(III) fluorid''' neznato topljiv.▼
 
▲* '''Željezovi(II) halogenidi''' su FeBr<sub>2</sub>, FeF<sub>2</sub>, FeI<sub>2</sub> i FeCl<sub>2</sub> i svi su topljive soli, dok su '''željezovi(III) halogenidi''' FeF<sub>3</sub>, FeCl<sub>3</sub> i FeBr<sub>3</sub>, od kojih je '''željezov(III) fluorid''' neznato topljiv.
'''Željezov(II) klorid''', FeCl<sub>2</sub> x 4H<sub>2</sub>O, tvori modrozelene monoklinske kristale koji se na zraku raskvasuju i topljivi su u vodi; dobiva se otapanjem željeza u [[Klorovodična kiselina|klorovodičnoj kiselini]] ili direktnom sintezom iz elemenata, a služi u proizvodnji [[bojilo|bojila]] kao sredstvo za reduciranje. [[Željezov(III) klorid]], FeCl<sub>3</sub> dolazi u trgovinu u obliku prljavožutih kristalnih gruda (obično sa 6 molekula vode) koje se na zraku raskvasuju i lako se otapaju u vodi, [[Alkoholi|alkoholu]] i [[Eteri|eteru]]. Dobiva se otapanjem željeza u klorovodičnoj kiselini uz uvođenje [[klor]]a. Služi kao kemijski reagens, kao močilo u bojadisarstvu za čišćenje površinskih voda, za nagrizanje metala, za proizvodnju tinte, kao oksidacijsko i kondenzacijsko sredstvo i prenosilac klora u sintezi bojila, u medicini kao adstringens (vata za zaustavljanje krvarenja rana) i dr. ▼
 
▲'''* [[Željezov(II) klorid''']], FeCl<sub>2</sub> x 4H<sub>2</sub>O, tvori modrozelene monoklinske kristale koji se na zraku raskvasuju i topljivi su u vodi; dobiva se otapanjem željeza u [[Klorovodična kiselina|klorovodičnoj kiselini]] ili direktnom sintezom iz elemenata, a služi u proizvodnji [[bojilo|bojila]] kao sredstvo za reduciranje. [[Željezov(III) klorid]], FeCl<sub>3</sub> dolazi u trgovinu u obliku prljavožutih kristalnih gruda (obično sa 6 molekula vode) koje se na zraku raskvasuju i lako se otapaju u vodi, [[Alkoholi|alkoholu]] i [[Eteri|eteru]]. Dobiva se otapanjem željeza u klorovodičnoj kiselini uz uvođenje [[klor]]a. Služi kao kemijski reagens, kao močilo u bojadisarstvu za čišćenje površinskih voda, za nagrizanje metala, za proizvodnju tinte, kao oksidacijsko i kondenzacijsko sredstvo i prenosilac klora u sintezi bojila, u medicini kao adstringens (vata za zaustavljanje krvarenja rana) i dr.
 
===Željezovi spojevi sa sumporom===
'''Željezov(II) sulfid''', FeS, kao mineral '''pirotin''' (brončane boje), dobiva se u obliku tamnosivih ili crnih gruda, ploča ili štapića s metalnim sjajem, time što se rastavljena smjesa željeza i [[sumpor]]a lijeva na odgovarajuću površinu ili u kalup. U razrijeđenim kiselinama otapa se uz razvijanje [[sumporovodik]]a H<sub>2</sub>S, pa se u laboratoriju upotrebljava za dobivanje tog plina. '''Željezov disulfid''', FeS<sub>2</sub>, vrlo je raširen u prirodi kao mineral '''pirit''' (manje kao '''markazit'''), koji je zlatno žute boje s metalnim sjajem. Iz njega se prženjem dobiva [[sumporov dioksid]] za proizvodnju [[sulfit]]a i [[Sumporna kiselina|sumporne kiseline]]. ▼
 
▲'''* [[Željezov(II) sulfid''']], FeS, kao mineral '''pirotin''' (brončane boje), dobiva se u obliku tamnosivih ili crnih gruda, ploča ili štapića s metalnim sjajem, time što se rastavljena smjesa željeza i [[sumpor]]a lijeva na odgovarajuću površinu ili u kalup. U razrijeđenim kiselinama otapa se uz razvijanje [[sumporovodik]]a H<sub>2</sub>S, pa se u laboratoriju upotrebljava za dobivanje tog plina. '''Željezov disulfid''', FeS<sub>2</sub>, vrlo je raširen u prirodi kao mineral '''pirit''' (manje kao '''markazit'''), koji je zlatno žute boje s metalnim sjajem. Iz njega se prženjem dobiva [[sumporov dioksid]] za proizvodnju [[sulfit]]a i [[Sumporna kiselina|sumporne kiseline]].
'''Željezov(II) sulfat''', FeSO<sub>4</sub> x 7H<sub>2</sub>O, dobiva se u obliku svijetlozelenih monoklinih prizama iz otopine željeza u sumpornoj kiselini; u tehnici se dobiva i oksidacijom pirita na vlažnom zraku, a otpada u znatnim količinama kao sporedni proizvod pri cementaciji [[Bakar (element)|bakra]], pri dobivanju [[kositar|kositra]], pri proizvodnji [[krom]] alauna i [[Titanij|titanskog]] bjelila; najvažnija je tehnička željezna sol i služi za dobivanje drugih spojeva željeza, također za proizvodnju tinte, za uništavanje štetnika (insekticid) i korova, u bojadisarstvu i kožarstvu, za dezinfekciju i dezodorizaciju, za konzerviranje drveta, u [[Veterina|veterinarskoj]] medicini kao adstringens itd. '''Željezov(III) sulfat''', Fe<sub>2</sub>(SO4)<sub>3</sub>, tvori bijeli ili sivobijeli prah koji se u vodi polako topi, a na zraku se raskvasuje dajući smeđu tekućinu; dobiva se tako da se kisela otopina zelene galice oksidira dušičnom kiselinom; služi kao močilo u bojadisarstu, u proizvodnji berlinskog modrila i željeznih alauna, koji se upotrebljavaju u bojadisarstvu, fotografiji i kemijskoj analizi. ▼
 
▲'''* [[Željezov(II) sulfat''']], FeSO<sub>4</sub> x 7H<sub>2</sub>O, dobiva se u obliku svijetlozelenih monoklinih prizama iz otopine željeza u sumpornoj kiselini; u tehnici se dobiva i oksidacijom pirita na vlažnom zraku, a otpada u znatnim količinama kao sporedni proizvod pri cementaciji [[Bakar (element)|bakra]], pri dobivanju [[kositar|kositra]], pri proizvodnji [[krom]] alauna i [[Titanij|titanskog]] bjelila; najvažnija je tehnička željezna sol i služi za dobivanje drugih spojeva željeza, također za proizvodnju tinte, za uništavanje štetnika (insekticid) i korova, u bojadisarstvu i kožarstvu, za dezinfekciju i dezodorizaciju, za konzerviranje drveta, u [[Veterina|veterinarskoj]] medicini kao adstringens itd. '''Željezov(III) sulfat''', Fe<sub>2</sub>(SO4)<sub>3</sub>, tvori bijeli ili sivobijeli prah koji se u vodi polako topi, a na zraku se raskvasuje dajući smeđu tekućinu; dobiva se tako da se kisela otopina zelene galice oksidira dušičnom kiselinom; služi kao močilo u bojadisarstu, u proizvodnji berlinskog modrila i željeznih alauna, koji se upotrebljavaju u bojadisarstvu, fotografiji i kemijskoj analizi.
'''Amonijev željezov(II) sulfat heksahidrat''' (NH<sub>4</sub>)<sub>2</sub>Fe(SO<sub>4</sub>) x 36H<sub>2</sub>O poznat je kao '''Mohrova sol'''.▼
 
* [[Željezov(III) sulfat]], Fe<sub>2</sub>(SO4)<sub>3</sub>, tvori bijeli ili sivobijeli prah koji se u vodi polako topi, a na zraku se raskvasuje dajući smeđu tekućinu; dobiva se tako da se kisela otopina zelene galice oksidira dušičnom kiselinom; služi kao močilo u bojadisarstu, u proizvodnji berlinskog modrila i željeznih alauna, koji se upotrebljavaju u bojadisarstvu, fotografiji i kemijskoj analizi.
 
▲* '''Amonijev željezov(II) sulfat heksahidrat''' (NH<sub>4</sub>)<sub>2</sub>Fe(SO<sub>4</sub>) x 36H<sub>2</sub>O poznat je kao '''Mohrova sol'''.
 
===Organski željezovi spojevi===
 
Od organskih soli željeza, '''željezov(II) acetat''', (CH<sub>3</sub>COO)<sub>2</sub>Fe x 4H<sub>2</sub>O, dobiva se otapanjem željeza u [[Octena kiselina|octenoj kiselini]], a upotrebljava se u bojadisarstvu kao močilo i u medicini kao adstringens. '''Željezov amonijev oksalat''', (NH<sub>4</sub>)<sub>3</sub>Fe(C<sub>2</sub>O<sub>4</sub>) x 3H<sub>2</sub>O, zeleni, u vodi lako topljivi kristali koji na svjetlu gube [[Oksalna kiselina|oksalnu kiselinu]] oksidacijom na CO<sub>2</sub>, pri čemu trovalentno željezo prelazi u dvovalentno. To se svojstvo upotrebljava za mjerenje količine [[svjetlost|svjetla]] i za kopiranje nacrta i sl. U istu svrhu, a i kao lijek protiv [[Anemija|slabokrvnosti]], upotrebljava se i '''željezov(II) citrat'''.▼
* [[Željezov(II) acetat]], (CH<sub>3</sub>COO)<sub>2</sub>Fe x 4H<sub>2</sub>O, dobiva se otapanjem željeza u [[Octena kiselina|octenoj kiselini]], a upotrebljava se u bojadisarstvu kao močilo i u medicini kao adstringens.
 
▲Od organskih soli željeza, '''željezov(II) acetat''', (CH<sub>3</sub>COO)<sub>2</sub>Fe x 4H<sub>2</sub>O, dobiva se otapanjem željeza u* [[Octena kiselina|octenoj kiselini]], a upotrebljava se u bojadisarstvu kao močilo i u medicini kao adstringens. '''Željezov amonijev oksalat''']], (NH<sub>4</sub>)<sub>3</sub>Fe(C<sub>2</sub>O<sub>4</sub>) x 3H<sub>2</sub>O, zeleni, u vodi lako topljivi kristali koji na svjetlu gube [[Oksalna kiselina|oksalnu kiselinu]] oksidacijom na CO<sub>2</sub>, pri čemu trovalentno željezo prelazi u dvovalentno. To se svojstvo upotrebljava za mjerenje količine [[svjetlost|svjetla]] i za kopiranje nacrta i sl. U istu svrhu, a i kao lijek protiv [[Anemija|slabokrvnosti]], upotrebljava se i '''željezov(II) citrat'''.
 
== Upotreba ==
Dobavljeno iz "https://hr.wikipedia.org/wiki/Željezo"