|
[[slika:Lactose.svg|thumb|right|310px|[[Laktoza]] je [[disaharid]] koji se nalazi u [[mlijeko|mlijeku]]. Sastoji se od jedne molekule [[galaktoza|D-galaktoze]] i jedne molekule [[glukoza|D-glukoze]] vezanih beta-1-4-[[glikozidna veza|glikozidnom vezom]]. Ima formulu C<sub>12</sub>H<sub>22</sub>O<sub>11</sub>.]]
Ugljikohidrati izvršavaju mnoge uloge u živim organizmima. Polisaharidi služe kao spremišta energije (npr. [[škrob]] i [[glikogen]]) i strukturalne komponente (npr. [[celuloza]] u biljaka i [[hitin]] u člankonožaca). [[Riboza]], monosaharid s pet ugljikovih atoma, važna je komponenta [[koenzim|koenzimâ]] (npr. [[adenozin trifosfat|ATP]]-a, [[FAD]]-a i [[nikotinamid adenin dinukleotid|NAD]]-a) i kralježnica genetičke molekule poznate kao [[RNA]]. Srodna deoksiriboza je jedna od komponenata [[DNA]]. Saharidi i njihovi derivati uključuju mnogo ostalih važnih biomolekula koje igraju ključne uloge u [[imunosni sustav|imunosnom sustavu]], [[fertilizacija|fertilizaciji]], sprečavanju [[patogeneza|patogeneze]], [[zgrušavanje krvi|zgrušavanju krvi]] i [[razvojna biologija|razvoju]].<ref>{{cite book| lasttitle= MatonHuman Biology and Health|first=Anthea |last=Maton|coauthors=Jean Hopkins, Charles William McLaughlin, Susan Johnson, Maryanna Quon Warner, David LaHart, Jill D. Wright| titlepages= Human Biology and Health52–59|publisher=Prentice Hall |year=1993|location=Englewood Cliffs, New Jersey, USA |pages=52–59|isbn=0-13-981176-1 |year=1993}}</ref> ▼'''Ugljikohidrati''' su velike [[biomolekula|biološke molekule]] ili [[makromolekula|makromolekule]] sastavljene od [[ugljik]]ovih (C), [[vodik]]ovih (H) i [[kisik]]ovih (O) atoma, obično s omjerom [[atom]]a vodika i kisika od 2 : 1 (kao u [[voda|vodi]]), odnosno [[empirijska formula|empirijske formule]] C<sub>''m''</sub>(H<sub>2</sub>O)<sub>''n''</sub> (pri čemu ''m'' može biti različit od ''n'').<ref>{{cite web | url=http://bioweb.wku.edu/courses/biol115/wyatt/biochem/carbos.htm | title =WKU BIO 113 Carbohydrates | author =''[[Western Kentucky University]]'' | publisher =wku.edu | date =May 29, 2013}}</ref> Postoje neke iznimke poput [[deoksiriboza|deoksiriboze]], šećerne komponente [[DNA]],<ref>{{cite book | url=http://books.google.com/?id=itHVNZicPgwC&pg=PT86&lpg=PT86&dq=C5H10O4+Deoxyribose | title =Biology | author =Eldra Pearl Solomon, Linda R. Berg, Diana W. Martin | author2 =''[[Cengage Learning]]'' | pages =52 | isbn =978-0534278281 | publisher =google.books.com | year =2004}}</ref> koja ima empirijsku formulu C<sub>5</sub>H<sub>10</sub>O<sub>4</sub>.<ref>{{cite web | url=http://webbook.nist.gov/cgi/inchi/InChI%3D1S/C5H10O4/c6-2-1-4(8)5(9)3-7/h2,4-5,7-9H,1,3H2 | title =Material Measurement Library D-erythro-Pentose, 2-deoxy- | author =''[[National Institute of Standards and Technology]]'' | publisher =nist.gov | year =2011}}</ref> Ugljikohidrati su u tehničkom pogledu [[hidrat]]i ugljika,<ref>{{cite web | url=http://myweb.brooklyn.liu.edu/lawrence/che4x/e5chos.pdf | title =The Chemistry of Carbohydrates | author =''[[Long Island University]]'' | publisher =brooklyn.liu.edu | date =May 29, 2013}}</ref> premda ih je strukturalno bolje promatrati kao [[polihidroksialdehid]]e i [[keton]]e.<ref>{{cite web | url=http://chemed.chem.purdue.edu/genchem/topicreview/bp/1biochem/carbo5.html | title =Carbohydrates: The Monosaccharides | author =''[[Purdue University]]'' | publisher =purdue.edu | date =May 29, 2013}}</ref>
Naziv je najčešći u [[biokemija|biokemiji]] gdje se kao sinonimi za njih rabe nazivi '''saharidi''' ili '''šećeri'''. Ugljikohidrati (saharidi) najčešće se dijele na četiri skupine: [[monosaharid]]e, [[disaharid]]e, [[oligosaharid]]e i [[polisaharid]]e. Općenito se monosaharidi i disaharidi, kao maleni ugljikohidrati (male [[molekularna masa|molekularne mase]]), obično nazivaju [[šećer]]ima.<ref>{{cite journal|doi=10.1038/421219a|title=Sugars tied to the spot|year=2003|last1=Flitsch|first1=Sabine L.|last2=Ulijn|first2=Rein V|journal=Nature|volume=421|issue=6920|pages=219–20|pmid=12529622}}</ref> Riječ '''saharid''' potječe od grčke riječi ''σάκχαρον'' (''sákharon'') što znači "[[šećer]]". Iako je znanstvena nomenklatura ugljikohidrata složena, imena monosaharida i disaharida vrlo često završava sufiksom [[-oza]]. Na primjer, [[grožđani šećer]] jest monosaharid [[glukoza]], [[trščani šećer]] jest disaharid [[saharoza]], a mliječni šećer jest disaharid [[laktoza]] (vidi ilustraciju).
▲Ugljikohidrati izvršavaju mnoge uloge u živim organizmima. Polisaharidi služe kao spremišta energije (npr. [[škrob]] i [[glikogen]]) i strukturalne komponente (npr. [[celuloza]] u biljaka i [[hitin]] u člankonožaca). [[Riboza]], monosaharid s pet ugljikovih atoma, važna je komponenta [[koenzim|koenzimâ]] (npr. [[adenozin trifosfat|ATP]]-a, [[FAD]]-a i [[nikotinamid adenin dinukleotid|NAD]]-a) i kralježnica genetičke molekule poznate kao [[RNA]]. Srodna deoksiriboza je jedna od komponenata [[DNA]]. Saharidi i njihovi derivati uključuju mnogo ostalih važnih biomolekula koje igraju ključne uloge u [[imunosni sustav|imunosnom sustavu]], [[fertilizacija|fertilizaciji]], sprečavanju [[patogeneza|patogeneze]], [[zgrušavanje krvi|zgrušavanju krvi]] i [[razvojna biologija|razvoju]].<ref>{{cite book|last=Maton|first=Anthea|coauthors=Jean Hopkins, Charles William McLaughlin, Susan Johnson, Maryanna Quon Warner, David LaHart, Jill D. Wright|title=Human Biology and Health|publisher=Prentice Hall|year=1993|location=Englewood Cliffs, New Jersey, USA|pages=52–59|isbn=0-13-981176-1}}</ref>
U [[bromatologija|bromatologiji]] ili znanosti o hrani i u mnogim drugim neformalnim kontekstima naziv ugljikohidrat često označava svaku [[hrana|hranu]] koja je posebno bogata složenim ugljikohidratom [[škrob]]om (poput [[žitarice|žitarica]], [[kruh]]a i [[tjestenina|tjestenine]]) ili jednostavnim ugljikohidratima poput [[šećer]]a (prisutna u [[slatkiši]]ma, [[džem]]ovima i [[desert]]ima).
*te složene šećere:
Svi složeni ugljikohidrati građeni su od jednostavnih monosaharidnihsaharidnih jedinica. U prirodi nastaju u biljkama i fotosintetskim mikroorganizmima iz [[Ugljikov dioksid|ugljikova dioksida]] i vode procesom [[Fotosinteza|fotosinteze]]. Ugljikohidrati su najčešće molekule u prirodi. S bjelančevinama, aminokiselinama, lipidima i drugim spojevima izgrađuju složene stjenke bakterijskih stanica. ▼- [[Oligosaharidi|oligosaharide]] (ponajprije [[disaharid]]e, npr. [[Saharoza|saharozu]], [[Laktoza|laktozu]]) i<br>
- [[Polisaharidi|polisaharide]] ([[glikogen]], [[škrob]] i [[Celuloza|celulozu]]).
Ugljikohidrati su glavno metabolitičkomsdfdsefsfsfsdfsdfetabolitičko gorivo u biljaka, životinja i čovjeka. Biljke ih mogu sintetizirati, a životinje i čovjek ih moraju unijeti hranom. Zbog toga su ugljikohidrati bitan dio ljudske prehrane. ▼▲Svi složeni ugljikohidrati građeni su od jednostavnih monosaharidnih jedinica. U prirodi nastaju u biljkama i fotosintetskim mikroorganizmima iz [[Ugljikov dioksid|ugljikova dioksida]] i vode procesom [[Fotosinteza|fotosinteze]]. Ugljikohidrati su najčešće molekule u prirodi. S bjelančevinama, aminokiselinama, lipidima i drugim spojevima izgrađuju složene stjenke bakterijskih stanica.
▲Ugljikohidrati su glavno metabolitičko gorivo u biljaka, životinja i čovjeka. Biljke ih mogu sintetizirati, a životinje i čovjek ih moraju unijeti hranom. Zbog toga su ugljikohidrati bitan dio ljudske prehrane.
Polimerni se ugljikohidrati (škrob, glikogen) prije daljnje metabolitičke razgradnje procesom glikolize moraju enzimski depolimerizirati u glukozu.
Njihova je uporaba vezana uz razvoj civilizacije (drvene ku
Njihova je uporaba vezana uz razvoj civilizacije (drvene kuće, brodovi, namještaj, papir, ogrjev, i dr.). I danas su nezamjenljiv izvor materijala u prehrambenoj, farmaceutskoj i drvnoj industriji. Važna su osnovna sirovina u proizvodnji papira, pamučnih vlakana, umjetne svile, alkohola, filmova i dr..
[[Celuloza]], [[lignin]] i drugi ugljikohidrati izgrađuju nosive stjenke stanice i drvenasto tkivo biljaka.
== Monosaharidi (glukoza i fruktoza) ==
Najrasprostranjeniji ugljikohidrati u [[priroda|prirodi]] su jednostavni šećeri [[glukoza]] i [[fruktoza]]. Slatkog su okusa, topljivi u vodi, ali se otapanjem u vodi ne mogu rastaviti.
Glukoza i fruktoza imaju istu kemijsku formulu '''C<sub>6</sub>H<sub>12</sub>O<sub>6</sub>''', ali se razlikuju po strukturi koja im daje i različita svojstva.
Sastojak je voća ([[grožđe|grožđa]] pretežito), meda, životinjskih tkiva, saharozeharoze, te različitih polisaharida (celuloza, škrob, glikogen, dekstran). ▼===Glukoza===
{{glavni|Glukoza}}
Glukoza je najrasprostranjeniji [[monosaharid]] u [[priroda|prirodi]]. Derivat je šećera i bitan među proizvod pri pretvorbi hrane u energiju. Samo manji dio potreba za glukozom čovjek može nadoknaditi iz neugljikohidratnih izvora.
▲Sastojak je voća ([[grožđe|grožđa]] pretežito), meda, životinjskih tkiva, saharoze, te različitih polisaharida (celuloza, škrob, glikogen, dekstran).
To je vrlo sladak [[šećer]] koji je dobro topljiv u [[voda|vodi]]. U prirodi se nalazi zajedno s glukozom u slatkome voću i [[med]]u. S glukozom tvori [[Saharoza|saharozu]] gdje se nalazi u D-furanoznom obliku. Fotosinteza▼===Fruktoza===
{{glavni|Fruktoza}}
Fruktoza je [[Monosaharidi|monosaharid]] sličan [[Glukoza|glukozi]], ali umjesto aldehidne, sadržava keto-skupinu. Fruktoza je [[Ugljikohidrati|ugljikohidrat]], ketoheksoza, izomer glukoze. Obično postoji u L-piranoznom obliku (''levuloza'').
▲To je vrlo sladak [[šećer]] koji je dobro topljiv u [[voda|vodi]]. U prirodi se nalazi zajedno s glukozom u slatkome voću i [[med]]u. S glukozom tvori [[Saharoza|saharozu]] gdje se nalazi u D-furanoznom obliku.
Slobodna fruktoza česta je u voću, a vezana na glukozu čini disaharid [[Saharoza|saharozu]]. Fosfatni esteri fruktoze važni su međuprodukti u procesu [[Glikoza|glikoze]].
== Fotosinteza ==
{{Glavni|Fotosinteza}}
Fotosinteza je složen proces pri kojemu se iz [[ugljik]]ovog dioksida i [[voda|vode]] uz pomoć sunčeve [[svjetlost]]i i [[klorofil]]a iz kloroplasta proizvode [[kisik]] i [[šećer]]. Proces se odvija u zelenom dijelu [[biljke]] (gdje ima klorofila) a sastoji se od niza reakcija koje pospješuju prirodni katalizatori ([[enzimi]]).
U prirodi nastaju u biljkama i fotosintetskim mikroorganizmima iz ugljikova dioksida i vode procesom fotosinteze. Izravni proizvod fotosinteze je jednostavni ugljikohidrat, monosaharid [[glukoza]] (C<sub>6</sub>H<sub>12</sub>O<sub>6</sub>), koja se dalje prevodi u druge šećere ili se polimerizira.
jednadžba fotosinteze:
6CO<sub>2</sub> + 6H<sub>2</sub>O -> C<sub>6</sub>H<sub>12</sub>O<sub>6</sub> + 6O<sub>2</sub>
== Izvori ==
{{izvori}}
| 