Narodnooslobodilački pokret Jugoslavije

Narodnooslobodilački pokret (NOP) je bio pokret otpora u Jugoslaviji tijekom Drugog svjetskog rata koji je predvodila Komunistička partija Jugoslavije.

Oružanu silu pokreta otpora predstavljali su narodnooslobodilački partizanski odredi, stvarani tijekom ljeta 1941. godine, koji su tijekom 1942. godine prerasli u Narodnooslobodilačku vojsku Jugoslavije. U gradovima su pokret otpora predstavljali tvz. "ilegalci".

Na slobodnim teritorijima stvarani su civilni organi narodnooslobodilačkog pokreta, Narodnooslobodilački odbori, koji su predstavljali prve organe „narodne vlasti“. Oni su imali su zadatak pomagati iz pozadine oružanu narodnooslobodilačku borbu. Pored Narodnoosolobodilačkih odbora u okviru pokreta otpora su stvarane i druge antifašističke organizacije, poput Antifašističke fronte žena (AFŽ), Ujedinjenog saveza antifašističke omladine Jugoslavije (USAOJ) i Saveza pionira Jugoslavije.

Narodnooslobodilački pokret je, za razliku od drugih pokreta u Jugoslavije, tijekom Drugog svjetskog rata, uspio masovno okupiti pripadnike svih naroda: Srbe, Hrvate, Slovence, Muslimane, Crnogorce i Makedonce, kao i pripadnike svih nacionalnih manjina u Jugoslavije: Mađare, Albance, Talijane, Čehe, Slovake, [Bugari|Bugare]], Rome pa čak i Nijemce.

Jedan od ciljeva Narodnooslobodilačkog pokreta bio je i stvaranje nove države - Nove Jugoslavije, koja bi počivala na nacionalnom i socijalnom jedinstvu. Na taj način se ostvarivao i dio programa Komunističke partije Jugoslavije, koji se odnosio na izvođenje socijalističke revolucije. Ovi planovi su se posebno odvijali na oslobođenim teritorijima tzv. „Partizanskim republikama“ (Užička republika, Drvarska republika, Bihaćka republika i ostale).

Narodnooslobodilački pokret se razvijao na čitavom području Jugoslavije. Glavni protivnici bili su strani okupatori (Nijemci, Talijani, Bugari i Mađari), kao i suradnici okupatora: Nezavisna Država Hrvatska (ustaše i domobrani), režim Milana Nedića u Srbiji (Srpska državna straža), četnici Draže Mihailovića, četnici Koste Pećanca, Balisti, Bijela grada u Sloveniji, režim Sekule Drljevića u Crnoj Gori, Ljotićev „Zbor“ i ostali. Pokret je vodio dosljednu borbu protiv širenja međunacionalne mržnje, masovnih progona i pokolja stanovništva, što mu je donijelo široku narodnu podršku.

Narodnooslobodilački pokret je 1943. godine stekao priznanje Saveznika, koji su uskratili dotadašnju podršku četnicima. Nakon toga je došlo do sporazuma sa Jugoslavenskom vladom u izbjeglištvu, na osnovu kojih je 7. ožujka 1945. godine ostvarena Demokratska Federativna Jugoslavija.

Uhićenja komunista

Prije rata su po broju i ugledu članova KPJ prednjačili Zagreb i Hrvatska (na primjer, bilo je mnogo Hrvata boraca u Španjolskom građanskom ratu). Međutim, policijske vlasti u Zagrebu su spremno predale kartoteke novim okupatorskim vlastima, dok su u Beogradu simpatizeri komunista oko Srđana Budisavljevića u Ministarstvu unutrašnjih poslova Simovićeve vlade uništili komunističku kartoteku predratne policije. Tako da, kada počinju masovna uhićenja komunista poslije osovinskog napada na SSSR, komunisti u Srbiji, jednostavno nisu bili tako vidljivi za Gestapo.^[1]

Osvobodilna fronta

Glavni članak za ovu kategoriju je Oslobodilačka fronta slovenskog naroda.

Za razliku od drugih krajeva Jugoslavije, gdje je u Narodnoosolobodilačkom pokretu isključivu rukovodeću ulogu imala Komunistička partija Jugoslavije, u Sloveniji je na inicijativu Komunističke partije Slovenije formirana Oslobodilačka fronta (Osvobodilna fronta) koja je okupila desetak predratnih stranaka i organizacija i stvorila čvrsto jedinstvo u borbi protiv okupatora.

Narodnooslobodilački odbori

Glavni članak za ovu kategoriju je Narodnooslobodilački odbori.

Narodni zbor u oslobođenom Livnu kolovoza 1942. godine.

»Oni su brinuli da izgrade škole i nauče čitanju i pisanju i aritmetici svakoga, i to bi trajalo generaciju ili dvije; a nakon toga da izgrade univerzitete i razviju nauku, i to bi trajalo još nekoliko; i da ukinu mračnjaštvo i nepismenost i sljepoću i zvjerstvo, i da postave kanalizaciju i navodnjavanje i električnu energiju, i suvremeni način transporta i čelične plugove, i bolja rasplodna grla i i učinkovitije metode proizvodnje i distribucije, i milijun prednosti koje im stara politika nije pružila.^[2]«

(Basil Davidson)

Narodnooslobodilački odbori su bili organi revolucionarne narodne vlasti u Jugoslaviji, formirani tijekom Drugog svjetdkog rata od 1941. do 1945. godine.

Stvarani su, odnosno birani ili imenovani, od početka oružanog ustanka 1941. godine, na oslobođenom, a kasnije i na neoslobođenom teritoriju i od osnivanja su bili klica novog društvenog sustava.

Njihovo osnivanje sukobljavalo je komuniste sa Kominternom, koja je suspendirala sve socijalne promjene dok traje rat, a na drugoj strani sa četnicima koji su u njihovom stvaranju vidjeli namjeru da se odstrani „legalni poredak" i preuzme vlast.^[3]

Stvaranje AVNOJ-a

Glavni članak za ovu kategoriju je Antifašističko vijeće narodnog oslobođenja Jugoslavije.

Antifašističko vijeće narodnog oslobođenja Jugoslavije, skraćeno AVNOJ, je bila krovna organizacija narodnooslobodilačkih komiteta, uspostavljena 26. studenog 1942. radi upravljanja slobodnim partizanskim teritorijima na području okupirane Jugoslavije.

AVNOJ je bio pod političkim vodstvom Narodnooslobodilačkog pokreta Jugoslavije. Mnogi obični borci u partizanskim redovima nisu bili komunisti, ali njih je u programu AVNOJ-a privukao federativni sustav za različite narode u Jugoslaviji, što je bila izbalansiranija zamisao od svega što su druge političke snage u Jugoslaviji nudile u to vrijeme.^[4]

Odnos NOP-a i Saveznika

Glavni članak za ovu kategoriju je Saveznici i Jugoslavija.

Odnos NOP-a i Izbjegličke vlade u Londonu

Glavni članak za ovu kategoriju je Sporazumi Tito - Šubašić.

Između Josipa Broza Tita (kao predstavnika jugoslavenske narodnooslobodilačke vlade) i Ivana Šubašića (kao predstavnika jugoslavenske kraljevske vlade) potpisana su dva sporazuma:

Viški sporazum 17. lipnja 1944.^[5] i
Beogradski sporazum 2. studenog 1944.^[6]

»Prilikom nastojanja Engleza da dođe do jedinstva između Tita i Jugoslovenske izbegličke vlade, britanskoj vladi bio je pre svega pred očima vojni cilj: prirodna posledica takvog jedinstva bio bi porast pokreta otpora na jugoslovenskom prostoru, a time bi nemačke vojne snage u daleko većem broju bile vezane za taj deo ratišta.^[7]«

(Ratni dnevnik Vrhovne komande Vermahta (pregled od 1. aprila do 31. decembra 1944.))

»Najširi slojevi stanovništva bivše Jugoslavije sada u Titu nisu više gledali crvenog šefa bandi, nego kao borca za nacionalno oslobođenje, koji uživa poverenje kralja Petra. Ovo poslednje bilo je veoma važno za prostor Srbije. Dogovor Tita sa Jugoslovenskom izbegličkom vladom značio je težak udar, ako ne i smrtonosni, za četnike i vladu Milana Nedića.^[7]«

(Ratni dnevnik Vrhovne komande Vermahta od novembra 1944.)

Istaknutiji pripadnici NOP-a

Literatura

Vojna enciklopedija (knjiga 5). Beograd 1974. godina
dr. Gojko Miljanić. "Kadrovi revolucije 1941-1945", "Obod" Cetinje, 1975. godina
dr. Gojko Miljanić "Velike bitke na jugoslovenskom ratištu 1941-1945", "Narodna knjiga" Beograd 1989. godina
Moma Marković, "Pregled Narodnooslobodilačke borbe u Srbiji", Beograd 1947. godina
Narodni heroji Jugoslavije, Partizanska knjiga Ljubljana, Narodna knjiga Beograd, Pobjeda Titograd, 1982. godina

Izvori

↑ Zaboravljena antifašistička tradicija
↑ Basil Davidson: PARTISAN PICTURE "they were concerned to build schools and to teach reading and writing and arithmetic to everyone, and that would take a generation or two; and after that to build universities and exploit the sciences, and that would take several more; and to abolish obscurantism and illiteracy and blindness and beastliness, and to put in drains and irrigation and electric power, and modern means of transport and steel ploughs, and better breeding stock and more efficient methods of production and of distribution, and a million advantages which the old politics had not afforded them."
↑ Branko Petranović: Srpski narod u ustanku
↑ Povijest Bosne - Noel Malcom^{[neaktivna poveznica]}
↑ Jasper Ridley "Tito" ISBN 953-6460-11-4 s. 262
↑ Hrvoje Matković "Povijest Jugoslavije" ISBN 953-6308-12-6 Zagreb 1998. s. 266
↑ ^a ^b Nikola Živković, Srbi u Ratnom dnevniku Vrhovne komande Vermahta

Vidi još

[1] Zaboravljena antifašistička tradicija

[2] Basil Davidson: PARTISAN PICTURE "they were concerned to build schools and to teach reading and writing and arithmetic to everyone, and that would take a generation or two; and after that to build universities and exploit the sciences, and that would take several more; and to abolish obscurantism and illiteracy and blindness and beastliness, and to put in drains and irrigation and electric power, and modern means of transport and steel ploughs, and better breeding stock and more efficient methods of production and of distribution, and a million advantages which the old politics had not afforded them."

[Petranović-3] Branko Petranović: Srpski narod u ustanku

[4] Povijest Bosne - Noel Malcom^{[neaktivna poveznica]}

[5] Jasper Ridley "Tito" ISBN 953-6460-11-4 s. 262

[6] Hrvoje Matković "Povijest Jugoslavije" ISBN 953-6308-12-6 Zagreb 1998. s. 266

[Živković-7] Nikola Živković, Srbi u Ratnom dnevniku Vrhovne komande Vermahta

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]