Nobelova nagrada za kemiju

Nobelova nagrada za kemiju (švedski: Nobelpriset i kemi) je godišnja nagrada Švedske akademije znanosti znanstvenicima kemičarima. To je jedna od pet Nobelovih nagrada ustanovljenih oporukom Alfreda Nobela iz 1895. godine, a koje se dodjeljuju za izuzetne doprinose u kemiji, fizici, književnosti, fiziologiji ili medicini te za doprinos svjetskom miru.

Prvu je Nobelovu nagradu za kemiju 1901. dobio nizozemski kemičar Jacobus Henricus van 't Hoff, "za otkriće zakona kemijske dinamike i osmotskog tlaka u otopinama". Nagrada se tradicionalno dodjeljuje u Stockholmu na godišnjicu Nobelove smrti, 10. prosinca.

Popis dobitnika Nobelove nagrade za kemiju od 1901. do danas

uredi
Godina Slika Dobitnik Država Razlog
1901.   Jacobus Henricus van 't Hoff   Nizozemska "za otkriće zakona kemijske dinamike i osmotskog tlaka u otopinama"
1902.   Hermann Emil Fischer   Njemačka "za rad na sintezama šećera i purina"
1903.   Svante August Arrhenius   Švedska "za elektrolitnu teoriju disocijacije (vidjeti ion)"
1904.   Sir William Ramsay   Ujedinjeno Kraljevstvo "za otkriće inertnih plinova u zraku"
1905.   Johann Friedrich Wilhelm Adolf von Baeyer   Njemačka "za rad na organskim bojama i hidroaromatskim spojevima"
1906.   Henri Moissan   Francuska "za istraživanje i izoliranje elementa fluora i za električnu peć nazvanu po njemu (Moissanova električna peć)
1907.   Eduard Buchner   Njemačka "za biokemijsko istraživanje i otkriće stanične slobodne fermantacije"
1908.   Sir Ernest Rutherford   Ujedinjeno Kraljevstvo
  Novi Zeland
"za njegovo istraživanje na polju dezintegracije kemijskih elemenata i kemiju radioaktivnih supstanci"
1909.   Wilhelm Ostwald   Njemačka "za njegov rad na katalizi i istraživanje kemijske ravnoteže i brzine kemijskih reakcija"
1910.   Otto Wallach   Njemačka "za rad na polju alicikličkih spojeva"
1911.   Marie Sklodowska-Curie   Poljska
  Francuska
"zbog otkrića kemijskih elemenata radija i polonija te njezinog proučavanja radija"
1912.   François Auguste Victor Grignard   Francuska "za otkriće Grignardovog reagenta"
  Paul Sabatier   Francuska "za njegovu metodu hidrogenacije organskih spojeva"
1913.   Alfred Werner   Švicarska "za rad na polju povezivanja atoma u molekule"
1914.   Theodore William Richards   SAD "za njegovo određivanje atomske mase velikog broja elemenata"
1915.   Richard Martin Willstätter   Njemačka "za istraživanje biljnih pigmenata"
1916. Nije dodijeljena
1917. Nije dodijeljena
1918.   Fritz Haber   Njemačka "za sintezu amonijaka"
1919. Nije dodijeljena
1920.   Walther Hermann Nernst   Njemačka "za rad na području termodinamike"
1921.   Frederick Soddy   Ujedinjeno Kraljevstvo "za rad ne području kemije radioaktivnih supstanci i istraživanju izotopa"
1922.   Francis William Aston   Ujedinjeno Kraljevstvo "za otkriće izotopa kod velikog broja ne-radioaktivnih elemenata i za njegovo cjelobrojno pravilo
1923.   Fritz Pregl   Austrija
  Slovenija
"za izum metode mikoranalize organskih spojeva"
1924. Nije dodijeljena
1925.   Richard Adolf Zsigmondy   Austrija
  Mađarska
"za njegovu demonstraciju heterogene prirode koloidnih otopina i korištenih metoda"
1926.   Theodor H. E. Svedberg   Švedska "za rad disperznim sustavima"
1927.   Heinrich Otto Wieland   Njemačka "za njegovo istraživanje žučnih kiselina i s njima povezanih tvari"
1928.   Adolf Otto Reinhold Windaus   Njemačka "za proučavanje sterola i njihove veze s vitaminima"
1929.   Arthur Harden   Ujedinjeno Kraljevstvo "za istraživanje fermetacije šećera i enzima fermentacije"
  Hans Karl August Simon von Euler-Chelpin   Njemačka
  Švedska
1930.   Hans Fischer   Njemačka "za njegovo istraživanje hemina i klorofila"
1931.   Carl Bosch   Njemačka "za njihov doprinos kemijskim visokotlačnim metodama"
  Friedrich Bergius   Njemačka
1932.   Irving Langmuir   SAD "za rad u površinskoj kemiji"
1933. Nije dodijeljena
1934.   Harold Clayton Urey   SAD "za otkriće teškog vodika"
1935.   Frédéric Joliot-Curie   Francuska "za sintezu novih radioaktivnih elemenata"
  Irène Joliot-Curie   Francuska
1936.   Petrus (Peter) Josephus Wilhelmus Debye   Nizozemska
  SAD
"za rad na molekularnoj strukturi kroz istraživanje dipolnih momenata i difrakciju X-zraka i elektrona u plinovima"
1937.   Walter Norman Haworth   Ujedinjeno Kraljevstvo "za rad na ugljikovodicima i vitaminu C"
  Paul Karrer   Švicarska "za rad na karotenoidima, flavinima i vitaminima A i B2"
1938.   Richard Kuhn   Austrija
  Njemačka
"za rad na karotenoidima i vitaminima"
1939.   Adolf Friedrich Johann Butenandt   Njemačka "za rad sa seksualnim hormonima"
  Lavoslav (Leopold) Ružička   Hrvatska
  Švicarska
"za rad na polimetilenima i višim terpenima"
1940. Nije dodijeljena
1941. Nije dodijeljena
1942. Nije dodijeljena
1943.   George Hevesy   Mađarska "za rad na upotrebi izotopa kao radioaktivnih pratitelja da bi se proučile kemijske reakcije"
1944.   Otto Hahn   Njemačka "za otkriće nuklearne fisije teške atomske jezgre"
1945.   Artturi Ilmari Virtanen   Finska "za studiju u agrikulturi i prehrambenoj kemiji"
1946.   James Batcheller Sumner   SAD "za otkriće da enzimi mogu biti kristalizirani"
  John Howard Northrop   SAD "za pripravu enzima i virusnih proteina u čistoj formi"
  Wendell Meredith Stanley   SAD
1947.   Sir Robert Robinson   Ujedinjeno Kraljevstvo "za istraživanje biljnih produkata, posebice alkaloida"
1948.   Arne Wilhelm Kaurin Tiselius   Švedska "za istraživanje elektroforeze i adsorpcijske analize"
1949.   William Francis Giauque   Kanada
  SAD
"za doprinose u području kemijske termodinamike"
1950.   Otto Paul Hermann Diels   Zapadna Njemačka "za njihovo otkriće i razvoj sinteze diena - Diels - Alderova reakcija"
  Kurt Alder   Zapadna Njemačka
1951.   Edwin Mattison McMillan   SAD "za otkrića u kemiji transuranijskih elemenata"
  Glenn Theodore Seaborg   SAD
1952.   Archer John Porter Martin   Ujedinjeno Kraljevstvo "za njihovu intervenciju raspodjele kromatografije"
  Richard Laurence Millington Synge   Ujedinjeno Kraljevstvo
1953.   Hermann Staudinger   Zapadna Njemačka "za otkriće u području makromolekularne kemije"
1954.   Linus Carl Pauling   SAD "za proučavanje prirode kemijske veze"
1955.   Vincent du Vigneaud   SAD "za rad na sumpornim spojevima, naročito prve sinteze polipeptida"
1956.   Sir Cyril Norman Hinshelwood   Ujedinjeno Kraljevstvo "za istraživanje mehanizma kemijskih reakcija"
  Nikolaj Nikolajevič Semjonov   SSSR
1957.   Alexander Robertus Todd, barun Todd od Trumpingtona   Ujedinjeno Kraljevstvo "za rad na nukleotidima i koenzimima nukleotida"
1958.   Frederick Sanger   Ujedinjeno Kraljevstvo "za rad na strukturi proteina, posebice inzulina"
1959.   Jaroslav Heyrovský   Čehoslovačka "za otkriće i razvoj polarografičke metode analize"
1960.   Willard Frank Libby   SAD "za metodu korištenja ugljika-14 za određivanje starosti"
1961.   Melvin Calvin   SAD "za proučavanje asimilacije ugljik-dioksida u biljkama"
1962.   Max Ferdinand Perutz   Austrija
  Ujedinjeno Kraljevstvo
"za njihove studije struktura globularnih proteina"
  John Cowdery Kendrew   Ujedinjeno Kraljevstvo
1963.   Karl Ziegler   Zapadna Njemačka "za otkrića koja se odnose na visoke polimere"
  Giulio Natta   Italija
1964.   Dorothy Crowfoot Hodgkin   Ujedinjeno Kraljevstvo "za njezine odrednice tehnika gama-zraka struktura važnih biokemijskih substanca"
1965.   Robert Burns Woodward   SAD "za postignuće u organskoj sintezi"
1966.   Robert Mulliken   SAD "za rad u svezi kemijskih veza i elektronske strukture molekula"
1967.   Manfred Eigen   Zapadna Njemačka "za studije o izrazito brzim kemijskim reakcijama"
  Ronald George Wreyford Norrish   Ujedinjeno Kraljevstvo
  George Porter   Ujedinjeno Kraljevstvo
1968.   Lars Onsager   Norveška
  SAD
"za otkriće obostranih relacija"
1969.   Derek Harold Richard Barton   Ujedinjeno Kraljevstvo "za njihove doprinose razvoju koncepata uobličenja"
  Odd Hassel   Norveška
1970.   Luis Federico Leloir   Argentina "za otkriće nukleotida šećera i njihovu ulogu u biosintezi ugljikovodika"
1971.   Gerhard Herzberg   Njemačka
  Kanada
"za doprinose o elektronskoj strukturi i geometriji molekula, naročito slobodnih radikala"
1972.   Christian Boehmer Anfinsen, Jr.   SAD "za rad na ribonukleazi"
  Stanford Moore   SAD "za doprinos razumijevanju veze između kemijske strukture i katalitičke aktivnosti molekule ribonukleaze"
  William Howard Stein   SAD
1973.   Ernst Otto Fischer   Zapadna Njemačka "za rad na kemiji organometaličkih spojeva"
  Geoffrey Wilkinson   Ujedinjeno Kraljevstvo
1974.   Paul John Flory   SAD "za temeljni rad, teoretski i eeksperimentalni, u fizikalnoj kemiji makromolekula"
1975.   John Warcup Cornforth   Australija
  Ujedinjeno Kraljevstvo
"za rad na stereokemiji enzimsko-kataliziranih reakcija"
  Vladimir Prelog   Hrvatska
  Švicarska
"za proučavanje stereokemije organskih molekula i reakcija"
1976.   William Nunn Lipscomb, Jr.   SAD "za proučavanje strukture borovodika"
1977.   Ilya Prigogine   Belgija "za doprinos neuravnoteženoj termodinamici"
1978.   Peter Dennis Mitchell   Ujedinjeno Kraljevstvo "za formulaciju kemiosmotske teorije"
1979.   Herbert Charles Brown   SAD "za razvitak korištenja spojeva bora i fosfora kao reagensa u organskoj sintezi"
  Georg Wittig   Zapadna Njemačka
1980.   Paul Berg   SAD "za temeljne studije u biokemiji nukleinskih kiselina, naročito promatrajući rekombinaciju DNK"
  Walter Gilbert   SAD "za doprinose u svezi određivanja DNK sekvenci u nukleinskim kiselinama"
  Frederick Sanger   Ujedinjeno Kraljevstvo
1981.   Kenichi Fukui   Japan "za teorije u svezi tijeka kemijskih reakcija"
  Roald Hoffmann   SAD
1982.   Aaron Klug   JAR
  Ujedinjeno Kraljevstvo
"za njegov razvoj kristalografije elektronske mikroskopije"
1983.   Henry Taube   Kanada
  SAD
"za rad na mehanizmima reakcija elektronskog transfera"
1984.   Robert Bruce Merrifield   SAD "za njegov razvoj metodologije za kemijsku sintezu na čvrstom kalupu"
1985.   Herbert Aaron Hauptman   SAD "za njihove postignuća u razvijanju kristalografije za određivanje kristalnih struktura"
  Jerome Karle   SAD
1986.   Dudley Robert Herschbach   SAD "za doprinose u svezi dinamika elementarih kemijskih procesa"
Yuan Tseh Lee   Republika Kina
  SAD
  John Charles Polanyi   Kanada
1987.   Donald James Cram   SAD "za njhov razvoj i korištenje molekula sa strukturno-specifičnim interakcijama visoke selektivnosti"
  Jean-Marie Lehn   Francuska
  Charles John Pedersen   SAD
1988.   Johann Deisenhofer   Zapadna Njemačka
  SAD
"za njihovu determinaciju tro-dimenzionalne strukture centra fotosinteske reakcije"
  Robert Huber   Zapadna Njemačka
  Hartmut Michel   Zapadna Njemačka
1989.   Sidney Altman   Kanada
  SAD
"za otkriće katalitičkih značajki RNK"
  Thomas Robert Cech   SAD
1990.   Elias James Corey   SAD "za njegov razvoj teorije i metodologije organske sinteze"
1991.   Richard Robert Ernst   Švicarska "za njegove doprinose razvoju visoke rezolucije nuklearno-magnetske rezonance (NMR) spektroskopije"
1992.   Rudolph Arthur Marcus   Kanada
  SAD
"za njegove doprinose teoriji reakcija elektronskog transfera u kemijskim sistemima"
1993.   Kary Banks Mullis   SAD "za doprinose razvoju metoda kemije bazirane na DNK"
  Michael Smith   Ujedinjeno Kraljevstvo
  Kanada
1994.   George Andrew Olah   Mađarska
  SAD
"za njegov doprinos karbokatonskoj kemiji"
1995.   Paul Jozef Crutzen   Nizozemska "za njihov rad u atmosferskoj kemiji, u konkretnoj ozonskoj depleciji"
  José Mario Molina-Pasquel Henríquez   Meksiko
  SAD
  Frank Sherwood Rowland   SAD
1996.   Robert Floyd Curl, Jr.   SAD "za njihovo istraživanje o fulerenima"
  Sir Harold Walter Kroto   Ujedinjeno Kraljevstvo
  Richard Errett Smalley   SAD
1997.   Paul Delos Boyer   SAD "za njihovu elucidaciju enzimskog mehanizma temeljne sinteze adenozin trifosfata (ATP-a)"
  John Ernest Walker   Ujedinjeno Kraljevstvo
  Jens Christian Skou   Danska "za otkriće ionsko-transportnog enzima, Na+K+-ATPase"
1998.   Walter Kohn   SAD "za negov razvoj teorije funkcionalne zbijenosti"
  John Anthony Pople   Ujedinjeno Kraljevstvo "za njegovo istraživanje i razvoj računske metode u kvantnoj kemiji"
1999.   Ahmed Hassan Zewail   Egipat
  SAD
"za njegove studije tranzacije stanja kemijskih reakcija koristeći femtosekundarnu spektroskopiju"
2000.   Alan Jay Heeger   SAD "za otkriće i razvoj vodljivih polimera"
  Alan Graham MacDiarmid   Novi Zeland
  SAD
  Hideki Shirakawa   Japan
2001.   William Standish Knowles   SAD "za njegov rad na kiralno kataliziranim hidriranim reakcijama"
  Ryoji Noyori   Japan
  Karl Barry Sharpless   SAD "za rad na kiralno kataliziranim oksidacijskim reakcijama"
2002.   John Bennett Fenn   SAD "za razvoj metoda za identifikaciju i strukturnu analizu bioloških makromolekula"
  Koichi Tanaka   Japan
  Kurt Wüthrich   Švicarska
2003.   Peter Agre   SAD "za otkrića u svezi ionskih kanala u staničnim membranama"
  Roderick MacKinnon   SAD
2004.   Aaron Ciechanover   Izrael "za otkriće of ubikvitinske proteinske degradacije"
  Avram Hershko   Izrael
  Irwin Rose   SAD
2005.   Yves Chauvin   Francuska "za razvitak metode olefinske metateze u organskoj sintezi"
  Robert Howard Grubbs   SAD
  Richard Royce Schrock   SAD
2006.   Roger David Kornberg   SAD "za proučavanje molekularne baze eukariotske transkripcije"
2007.   Gerhard Ertl   Njemačka "za proučavanje kemijskih procesa na čvrstim površinama"
2008.   Osamu Shimomura   Japan "za otkriće i razvoj zelenog fluorescentnog proteina (GFP)"
  Martin Chalfie   SAD
  Roger Yonchien Tsien   SAD
2009.   Venkatraman Ramakrishnan   Ujedinjeno Kraljevstvo "za proučavanje strukture i funkcije ribosoma"
  Thomas Arthur Steitz   SAD
  Ada E. Yonath   Izrael
2010.   Richard F. Heck   SAD "„za međuspojne reakcije katalizirane paladijumom pri organskim sintezama“
  Ei-ichi Negishi   Japan
  Akira Suzuki   Japan
2011.   Dan Shechtman   Izrael "za otkriće kvazi-kristala"
2012.   Brian Kobilka   SAD " za otkriće funkcioniranja receptora vezanih na G-protein (GPCR)"
  Robert Lefkowitz   SAD
2013.   Martin Karplus   Austrija
  SAD
"za razvoj računalnih modela složenih kemijskih procesa"
  Michael Levitt   Izrael
  Ujedinjeno Kraljevstvo
  SAD
  Arieh Warshel   Izrael
  SAD
2014.   Eric Betzig   SAD "za razvitak fluorescentne mikroskopije visoke razlučivosti"
  Stefan Walter Hell   Rumunjska
  Njemačka
  William Esco Moerner   SAD
2015.   Tomas Lindahl   Švedska
  SAD
"za radove o otkrivanju načina na koji stanice obnavljaju oštećeni DNK"
  Paul Lawrence Modrich   SAD
  Aziz Sancar   Turska
  SAD
2016.   Jean-Pierre Sauvage   Francuska "za dizajn i sintezu molekularnih strojeva"
  Fraser Stoddart   Ujedinjeno Kraljevstvo
  SAD
  Ben Feringa   Nizozemska
2017.   Jacques Dubochet   Švicarska "za razvoj krio-elektronske mikroskopije za određivanje biomolekula u otopini visoke rezolucije"
  Joachim Frank   Njemačka
  Richard Henderson   Škotska
2018.   Frances Arnold   SAD "za fagski prikaz peptida i antitijela"
  George Smith   SAD
  sir Gregory Winter   Ujedinjeno Kraljevstvo
2019.   John Goodenough   SAD "za razvoj litij-ionskih baterija"
  M. Stanley Whittingham   Ujedinjeno Kraljevstvo
  Akira Yoshino   Japan
2020.   Emmanuelle Charpentier   Francuska
  Njemačka
"za postignuća u istraživanju metode prepravljanja genoma, poznate kao CRIPSR-Cas9"
  Jennifer Doudna   SAD
2021.   Benjamin List   Njemačka "za razvoj asimetrične organokatalize"
David MacMillan   Ujedinjeno Kraljevstvo
2022.   Carolyn R. Bertozzi   SAD "za razvoj kemije klikova i bioortogonalne kemije"
Morten Meldal   Danska
  Karl Barry Sharpless   SAD
2023. Moungi Bawendi   Francuska "za otkriće i razvoj kvantnih točaka"
  Louis Brus   SAD
Aleksej Jekimov   Rusija

Vanjske poveznice

uredi

Ostali projekti

uredi
 Zajednički poslužitelj ima još gradiva o temi Nobelova nagrada za kemiju